Misschien worden wij door hen gekweekt

door

Over Planta Sapiens – de ontdekking van plantintelligentie (Paco Calvo, vertaling RHCdG)

Zojuist gearriveerd: mijn vertaling van PLANTA SAPIENS door filosoof, bioloog en cognitiewetenschapper Paco Calvo. Niet zomaar een vertaalklus, maar een boek waar ik met ongelooflijk veel plezier aan heb gewerkt. Wat me vooral beviel, was hoe het boek noties over ‘essenties’ en dergelijke uit de weg gaat: planten (zomin als dieren of mensen) hebben geen essentie, maar beschikken over bepaalde vermogens. Het boek volgt dan ook een puur materiële (spinozistische) benadering van het vraagstuk van plantbewustzijn, zoals bijvoorbeeld blijkt uit dit citaat:

Om te begrijpen hoe de binnenwereld van planten eruit ziet, moeten we ons paradoxaal genoeg verdiepen in hun interacties met hun omgeving. () Cognitie [is] niet iets dat planten – of zelfs dieren – kunnen ℎ𝑒𝑏𝑏𝑒𝑛. Het is eerder iets dat ontstaat door de interactie tussen organisme en omgeving. Denk niet aan wat er in het organisme gebeurt, maar eerder aan hoe het organisme zich aan zijn omgeving 𝑘𝑜𝑝𝑝𝑒𝑙𝑡, want dat is waar ervaring wordt gecreëerd. Planten moeten hun omgeving in zich opnemen en zich gedragen op een manier die bepaald wordt door hoe ze erin passen. ()
Bacteriën als E. coli wisselen een moleculaire taal uit met de omgeving om op die basis te beslissen waar ze naartoe of van weggaan. Ze zwemmen in de richting van chemische sporen die op iets goeds zouden kunnen duiden en haasten zich weg van sporen die giftig kunnen zijn, en maken keuzes tussen verschillende opties als die er zijn. () Het maakt 𝑘𝑒𝑢𝑧𝑒𝑠, het geeft niet zomaar een reflex als het wordt geprikkeld.

Spinozistisch is ook de manier waarop Calvo schrijft over de domesticatie van planten en gewassen, zonder enig moreel oordeel maar puur gedacht vanuit de wederzijdse belangen van mens én plant:

Moderne tarwe- of maïsvariëteiten doen het erg goed vergeleken met de spaarzame wilde tegenhangers waaruit ze zijn gekweekt. Ze zijn weliswaar gemakzuchtig en zwak geworden, maar dat kunnen ze zich veroorloven. Hun menselijke hoeders behartigen hun belangen. Maar misschien worden wij wel door hen gekweekt.
Het valt namelijk te bedenken dat wij hier niet de enige actoren waren. Misschien kozen de planten wel voor domesticatie, want in die richting lag een gemakkelijk leven en een onvoorstelbare wildgroei. Eén eigenschap, de productie van sappige vruchten die we zo graag eten, begon in feite als een onderhandelingsmiddel met beweeglijke dieren om planten met hun reproductie te helpen: “Ik zal je wat voeding geven, als je mijn zaden meeneemt en ze ergens neerlegt bij een rijke hoop mest om hun vroege groei te bevorderen.” Het werd het haakje dat ons bewoog om ze te verzorgen, te cultiveren en te kweken om nog grotere en lekkerder vruchten te produceren. ()
Weinig planten hebben dit spel zo goed gespeeld als onze kamerplanten. Ze worden niet alleen door mensen gekweekt, maar ook gemanicuurd, gevoed en bewaterd – ver uit de buurt van concurrenten, roofdieren en parasieten. () Geen enkele andere plant krijgt zoveel aandacht en wordt tegelijkertijd zoveel handelingsvrijheid ontnomen, om nog maar te zwijgen van het gewortelde isolement in hun eigen afzonderlijke potten.

Een fantastisch boek vol inzichten op basis van proefnemingen en verbeeldingskracht. Met dank aan Erno Eskens die een mooi fonds opbouwt bij Noordboek.

Paco Calvo, ‘Planta Sapiens’
ISBN 9789464711950
Uitgeverij Noordboek
304 blz., €27,90

 

De ware geest van de jazz

door

Met mijn zus en jazzmaatje Andrea naar het North Sea Jazz Festival. We gingen voor onze held John Scofield, die dit keer – op de kop af veertig jaar nadat we hem voor het eerst zagen in de band van Miles Davis – aantrad in duoformatie met bassist Dave Holland, een andere levende legende.

Het gebrek aan begeleiding werd met veel virtuositeit gecompenseerd, maar dat gaat toch snel vervelen. Ik dacht aan de regels ‘Daarom streeft niet de meester maar geeft / meesterschap aan de onmacht’ maar bedoelde Lucebert daarmee niet dat je fouten niet uit de weg moet gaan als je wilt slagen, dat je de eenvoud opzoekt en in simpele gebaren je grootheid laat zien? Scofield en Holland leken meer Goethe’s ‘In de beperking toont zich de meester’ voor ogen te hebben gehad.

Nee, dan het Ancient Infinity Orchestra, een dertienkoppige formatie inclusief harp, viool, cello, zang en twee contrabassen. De band deed zijn naar Leopold zwemende naam eer aan met bezielde muziek in het idioom van Alice Coltrane, Pharoah Sanders etq. maar ook hier liet het gebrek aan een stevige ritmesectie zich voelen. Infinity komt dan in eternity te verkeren, en dat is de bedoeling niet.

Veel meer aan onze trekken kwamen we in een achterafzaaltje bij het Philipp Rüttgers Trio, een formatie die uitsluitend uit een ritmesectie bestaat, met de naamgever op piano, Thomas Pol op bas en Sun-Mi Hong op drums. Ze speelden eigen composities waarvan de inkt soms maar net droog was. De geest van instant composition, van Charles Mingus met name, bloeide erdoor op: samen ergens aan beginnen en zien waar je uitkomt. Het resultaat was een avontuur waarvan de goede afloop werd gewaarborgd door voortdurend onderling contact, waar het publiek vanzelf aan deelnam. Actieve betrokkenheid dus, ipv je door vertoon van meesterschap te laten intimideren.

Als laatste de band van Joshua Redman, een begenadigd saxofonist die met een zangeres een aantal bekende tunes uit het poprepertoire bracht. De zang en de melodieën fungeren hierbij als een soort repoussoir, een handreiking aan het publiek om de overstap naar het wilde avontuur van de jazz te maken. Maar in de praktijk wordt de muziek een vehikel voor solo’s van de opeenvolgende instrumentalisten, in het bijzonder Redman zelf. Het is heel knap en heel goed, maar spannende of avontuurlijke muziek levert het niet op: het is jazz zoals jazz moet zijn, precies het tegendeel van wat jazz kan zijn.

Conclusie na deze lange dag: de ware geest van de jazz ademt misschien alleen in de kleine zaaltjes. Nochtans lieten we ons de decadente lekkernijen van het festival goed smaken. Tot volgend jaar!

De ware geest van de jazz

door

Met mijn zus en jazzmaatje Andrea naar het North Sea Jazz Festival. We gingen voor onze held John Scofield, die dit keer – op de kop af veertig jaar nadat we hem voor het eerst zagen in de band van Miles Davis – aantrad in duoformatie met bassist Dave Holland, een andere levende legende.

Het gebrek aan begeleiding werd met veel virtuositeit gecompenseerd, maar dat gaat toch snel vervelen. Ik dacht aan de regels ‘Daarom streeft niet de meester maar geeft / meesterschap aan de onmacht’ maar bedoelde Lucebert daarmee niet dat je fouten niet uit de weg moet gaan als je wilt slagen, dat je de eenvoud opzoekt en in simpele gebaren je grootheid laat zien? Scofield en Holland leken meer Goethe’s ‘In de beperking toont zich de meester’ voor ogen te hebben gehad.

Nee, dan het Ancient Infinity Orchestra, een dertienkoppige formatie inclusief harp, viool, cello, zang en twee contrabassen. De band deed zijn naar Leopold zwemende naam eer aan met bezielde muziek in het idioom van Alice Coltrane, Pharoah Sanders etq. maar ook hier liet het gebrek aan een stevige ritmesectie zich voelen. Infinity komt dan in eternity te verkeren, en dat is de bedoeling niet.

Conclusie na deze lange dag: de ware geest van de jazz ademt misschien alleen in de kleine zaaltjes. Nochtans lieten we ons de decadente lekkernijen van het festival goed smaken. Tot volgend jaar!

Stemwisselingen

door

Over LEVEN van George en Eran Producties

Vaak gaan de stukken van George en Eran Producties over een ‘wereldwijs, divers en veranderend Nederland’ met titels als ‘George & Eran worden veganisten’, ‘George & Eran worden racisten’, enz., maar LEVEN handelt over een vriendschap tusssen twee vrolijke, onbezorgde mannen die een gelijkgestemde vrouw leren kennen. Onbezorgd is de vriendschap niet, want deze Roos blijkt kort na de kennismaking een tumor te hebben. Daarmee verandert het verhaal al snel in een relaas over haar ziekte- en stervensproces en over wat dit met de gezamenlijke en onderlinge vriendschappen doet.

Roos zelf verschijnt niet op het toneel. Haar rol wordt in eerste instantie uitgebeeld door violiste Myrthe Helder, begeleid door andere leden van Club Classique. Zij doorsnijden de voorstelling met strijkkwartetten van Schubert en Brahms tot Glass en Piazolla. Maar ook de mannen nemen de rol van Roos op zich, en die van anderen: artsen, verpleegkundigen, een treinconducteur.

Er staan, naast de leden van het kwartet, dus maar twee acteurs op het toneel, maar anders dan bij Godot zitten zij niet vast aan hun rol of aan hun plaats. Er wordt voortdurend van positie gewisseld, in volkomen natuurlijke overgangen. Een van de acteurs, Adam Kissequel, legt uit:

‘In onze meningensamenleving neigen we ernaar anderen – vooral die we niet kennen – terug te brengen tot één dimensie. Maar een mens is niet dit of dat. Situaties bepalen ons denken en doen. We zijn zo druk om iedereen een plek te geven, jij staat daar, ik hier – daardoor vergeten we vaak echt te kijken naar de mens tegenover ons. De voorstelling waarschuwt ons niet te verharden, niet vast te lopen in aannames over anderen.’

Het mooie is natuurlijk dat in strijkkwartetten bij uitstek met stem- en positiewisselingen wordt gespeeld. Het levert een mooi, divers en geïntegreerd geheel op – een beeld allicht van de samenleving die het gezelschap voor ogen staat.

Levy van Veluw in Singer Laren

door

Foto’s van het werk ‘Labyrinth of Memories’ van Levy van Veluw (1985) dat ik dit weekend in het Singer Museum in Laren zag. Er hangt een overzicht van zijn werk, met ‘grotten, mijnen, lithoteken, kunstkamers, zaalhoge blauwe kristallen, grote dingen waar je in kunt staan, doolhoven en spookhuizen’, volgens de opsomming van Koen Kleijn in De Groene, maar dit is, in de woorden van het museum, het ‘obsessieve en zaalvullende slotstuk’.

‘Wie er binnengaat, verdwijnt’, schreef Kleijn ook, allicht omdat je ten overstaan van de vele koppen veruit in de minderheid bent. Tijdens het traject door het slakkenhuis trekt de wordingsgeschiedenis van die koppen als een film aan je voorbij en zie je hoe het materiaal zich uit amorfe klompen kleibrood ontwikkelt tot een serie identieke koppen, waarin de kunstenaar zichzelf heeft geprojecteerd.

De natuur is hier dus niet aan het werk geweest: dan was uit de eenvormige klompen een oneindige variëteit ontstaan. Herhaling slaat de trom, letterlijk, zoals te horen is in een film waarin op het ritme van een kloppend hart de handen van de kunstenaar bezig zijn met een van de koppen.

Van Veluw geeft wel titels aan zijn werken, maar er hangen geen bordjes met uitleg bij. Hij is allesbehalve een conceptueel kunstenaar: niet het idee staat centraal in zijn kunst, maar de uitvoering ervan, de tijd die erin wordt geïnvesteerd en de toewijding aan het metier. Die laatste is van dien aard dat Van Veluw diep de geschiedenis ervan induikt: aan het begin van het traject staan alleen de kleibroden in de kast, ongedifferentieerd en amorf. Langs de rand zijn aan de boven- en onderkant spiegels aangebracht, zodat de vormen verticaal tot in het oneindige worden vermeerderd. Hierin ligt de clou van het werk: doordat het ene zich niet kan splitsen om zich tot iets anders te verhouden, moet het zichzelf wel herhalen. Als creativiteit de poging is om tot iets nieuws te komen, dan is herhaling de tragische variant daarvan.

In het middenstuk blijkt waar dat toe leidt, wanneer de koppen horizontaal uit de stellage rollen en in grote hopen liggen opgetast, als naamloze slachtoffers van deze verschrikkelijke herhalingsdrift. Door uit het kader te breken neemt de opstelling hier sublieme proporties aan. Pas aan het slot keert het werk terug tot een veilige, beheersbare orde en herkrijgt het esthetische allure, wanneer de koppen hun definitieve gestalte aannemen en opnieuw verticaal tot in het oneindige worden vermenigvuldigd.

Zo ziet orde eruit: alleen de wetenschap dat elke kop individueel is vervaardigd, behoedt ons voor de pessimistische conclusie dat er geen ontsnappen is aan het sjabloon dat ons is opgelegd.

Nog tot 25 augustus.