En natuurlijk Zwarte Piet

wenskleurplaat zwarte piet

De Sint is weer in het land, dwz de voortekenen van zijn komst, in de winkels en ook op discussiefora, waar de vraag of Zwarte Piet racistische beeldvorming bevordert gênante vertoningen oplevert als deze.

Is dit zoals metonymia werken: zwarte huid = neger = racisme? Misschien, vanuit een neurotische impuls waar geen zelfstandig denken aan te pas komt. Waarom dat ene aspect van de figuur van Zwarte Piet geprivilegieerd boven al die andere: zijn uit de rococo stammende pet, pofbroek en schoenen, zijn roe, die zak met snoepgoed en cadeaus? In zo’n potsierlijke verschijning een hedendaagse zwarte Afrikaan, Surinamer, Antilliaan, enz. willen zien is meteen een belediging van die mensen, al is het onbedoeld. En waarom met die zwarte huid de kant van racisme opgegaan? Wie zo redeneert besteedt zijn denken uit aan een set instructies die alleen maar hoeven te worden gevolgd, ‘principes’ genaamd. Men komt op voor de menselijke waardigheid maar heeft het exclusief menselijke vermogen om waarde toe te kennen en in autonome processen in te grijpen allang ingeboet. Alleen automatische gevolgtrekkingen gelden nog.

Dat er een historische basis is voor Zwarte Piet die racistisch was, kan zijn, maar die basis is weg en zijn figuur heeft zich ten opzichte van die geschiedenis geëmancipeerd. Daarmee staat hij open voor nieuwe verbindingen en betekenissen, maar in plaats daarvan blijft men hem terugvoeren op die oorsprong waar hij zich nu juist van heeft losgemaakt.

Als we Zwarte Piet nu eens vergelijken met zijn baas, wie komt er dan het beroerdst van af? Zwarte Piet is jong, Sinterklaas een grijsaard. Zwarte Piet is vrolijk, onbezonnen; Sinterklaas ernstig en eerbiedwaardig. Zwarte Piet strooit met snoepgoed en deelt cadeautjes uit; bij Sinterklaas moet je je melden, het liefst op zijn schoot. Zwarte Piet haalt kattekwaad uit, is onschuldig als een kind; Sinterklaas tekent alles wat in onschuld wordt begaan als misdaad op in zijn boek. Enz. 1

Als kind vond ik Zwarte Piet een held. Van Sinterklaas moest ik weinig hebben. De man heeft niets van een pedagoog, van iemand die opvoedt door het voorbeeld dat hij geeft. Hij confronteert kinderen al vroeg met een voorstelling van ouderdom, verstening, onbeweeglijkheid en dood. Zwarte Piet is daarbij vergeleken een toonbeeld van energie, vitaliteit, van alles wat het leven aantrekkelijk en opwindend maakt.

De tegenstanders van Zwarte Piet zouden er beter aan doen díe aspecten te benadrukken en zich zijn figuur als geuzenfiguur toe te eigenen, ipv op tv en elders van zwarte mensen slachtoffers van beeldvorming te maken en zo alsnog het idee te bevestigen van zwarten als mensen die zich laten bespotten, onderdrukken, enz. Dat is de werkelijke schade die hen door die discussie wordt toegebracht. Zwarten staan niet te kijk tijdens sinterklaas, maar juist eerder het blanke, almachtige weten.

*Toevoeging van 24 november 2015: twee jaar zijn sinds dit stuk verlopen, en ik kan me er niet meer mee verenigen. Niet alleen omdat Zwarte Piet allang niet meer de figuur is zoals ik hem hier heb beschreven. Op de donkere, stoere, geheimzinnige Moor uit mijn jeugd werden na 1975 racistische vooroordelen over Surinamers (dom, dik, enz.) geprojecteerd, met fataal resultaat. Dat wist ik twee jaar geleden ook al, maar ik wilde het kennelijk niet zien. Na Tussen de wereld en mij van Ta-Nehisi Coates dat ik vertaalde, kan ik de uitbeelding van zwarten als onderdeel van een spektakel niet meer verantwoorden. In de relatieve geïsoleerdheid van een halve eeuw geleden, met maar twee tv-kanalen en nauwelijks migranten, kon zoiets nog bestaan. Het was mijn favoriete kinderfeest, leuker dan mijn eigen verjaardag. Maar ik hoef geen cadeautjes te ontvangen van een uitgebuite knecht. Het is mooi geweest.


  1. Zie over de verdorvenheid van Sinterklaas verder dit eerdere bericht.