hardlopen

Voor mijn verjaardag kreeg ik van vrienden uit mijn hardloopvereniging twee boeken in een voor mij volkomen onbekend genre, die ik achter elkaar heb uitgelezen.

Hoewel de twee boeken veel op elkaar lijken, zijn er ook een aantal frappante verschillen. Van het ene boek werden wereldwijd twee miljoen exemplaren verkocht. Het werd verfilmd en in 23 talen vertaald; in de bergbeklimmerswereld geldt het als een soort bijbel. Het andere boek werd geschreven door een Haagse debutante en via uitgeverij U2pi van jouwboek.nl in eigen beheer uitgegeven. De overeenkomsten: beide heb ik met veel plezier gelezen, het zijn spannende, vlot geschreven boeken van sporters waarin de hoofdpersoon een ingrijpende gebeurtenis meemaakt en te boven komt.

Over de rand van Joe Simpson (Touching the Void, 1988, in Nederland uitgegeven door Nijgh & Van Ditmar) is het verhaal van een beklimming door twee Engelsmannen in het Andesgebergte in Peru. Na de top bereikt te hebben breekt de ik-zegger een been, wordt door zijn maat noodgedwongen verlaten, en moet in zijn eentje het kamp zien te bereiken, een paar duizend meter lager. Een meeslepend verhaal over lijden, doorzettingsvermogen en verlossing.

In Mijn kankermarathon (in mei verschenen) beschrijft marathonloopster Mirjam Graat (1980) haar ervaringen nadat bij haar de diagnose borstkanker is gesteld. Het boek is prima uitgegeven, goed verzorgd, met niet meer taal- of andere fouten dan in elk ander boek. Bovendien is het vlot en economisch geschreven, en vooral ook heel positief. Waar haar omgeving en vooral haar moeder zich uiteraard veel zorgen maakt, daar vat de schrijfster haar ziekte zelf haast zakelijk op, als een project. Ze lijkt de kanker niet als een levensbedreiging te zien, maar eerder als een kans op een nieuw en ander leven. Dat lukt ook: aan het eind heeft ze niet alleen haar ziekte overwonnen, maar ook ander werk gevonden en een andere vriend. De kanker heeft haar een enorme impuls gegeven en haar leven ten goede veranderd. Het is ook de kanker die haar doet inzien wat er tot nu toe aan haar leven mankeerde.

Ik ken Mirjam een beetje van de hardloopclub. Toen ik een jaar of vijf geleden lid werd, zag ik haar wel eens lopen met haar kale kop. Dat vond ik bijzonder. Maar wat ik toen dacht: ‘die zou hier wel eens haar laatste meters kunnen lopen’, lijkt in Mirjams hoofd zelf niet opgekomen te zijn. Zolang je loopt, is er leven, schijnt ze met haar boek te willen zeggen.

Ik kan me voorstellen dat je met zo’n diagnose geen risico wil lopen; dat je de moed erin houdt omdat als je die even laat zaken of door twijfel laat ondermijnen, je leven gevaar loopt. Je moet wel positief blijven en daarin niet verslappen. Dat is precies ook hoe Joe Simpson zich uit zijn benarde situatie redt: het is doorgaan of sterven. Tegenwoordig is Simpson een veelgevraagd motivational speaker en ik maak me sterk dat Mirjam Graat dat ook heel goed zou kunnen.

Er zijn een paar momenten in Simpsons boek die me bij zullen blijven: het moment waarop hij, na zijn been gebroken te hebben, hangend aan een rots en een stuk touw, dit slechte nieuws aan zijn partner Simon vertelt en ziet hoe diens blik verstrakt als hij het hoort. In een ondeelbaar ogenblik worden ze door hemel en aarde van elkaar gescheiden. Beiden weten dat het met hem is gebeurd: een gebroken been op 5000 meter hoogte is een doodvonnis. Simon zal hem niet kunnen helpen – al probeert hij het toch.

Het andere moment is wanneer Simpson, inmiddels alleen, een ijskoude nacht moet doorbrengen in een diepe, donkere spleet en hij geen enkel uitzicht heeft om eruit te komen. Daar ligt hij dan in doodsangst, verlaten, onbereikbaar, met een gebroken been en niets dan steile muren van steen en ijs om zich heen.

Zulke momenten ontbreken in Graats boek, hoewel de angsten er niet helemaal uit zijn weggedrongen. Mirjam lijdt in het boek behalve aan kanker ook aan een neurose, OCD genaamd, waardoor ze voortdurend alles moet controleren: of het gas uit is, ze haar sleutels bij zich heeft, enz. Ze beschrijft deze kwaal met veel humor en zelfspot, maar het is duidelijk dat wat zich in die neurose manifesteert elders wordt verdrongen, en ze is niet bang om dat te beschrijven: haar lage zelfbeeld, waardoor ze zich voortdurend voor anderen wegcijfert en opoffert. Ik vond die lijn in haar boek eigenlijk interessanter dan het kankerverhaal, dat alleen een technische dimensie lijkt te hebben, met chemo, bestralingen, amputatie als belangrijkste coördinaten. Natuurlijk kun je voor de moed waarmee ze die behandelingen doorstaat en haar kanker overwint, niet anders dan de grootste bewondering hebben. Maar voor haar als schrijfster staat er vrij weinig op het spel. Schrijverschap toont ze pas wanneer ze over haar angsten en de achtergronden ervan durft te vertellen.

Ik beveel beide boeken van harte aan, dat van Mirjam Graat iets meer dan dat van Joe Simpson, omdat dat laatste boek, hoezeer ook gebaseerd op een waar gebeurd verhaal, toch een bepaald mythisch en heroïsch stramien volgt. Mirjam moest een eigen vorm en een eigen taal uitvinden, en uit dit boek blijkt hoe moeilijk dat is en hoe knap om ook daarin te slagen.