Vertalingen. Men kan de mate van historisch besef, welke een bepaalde tijd bezit, taxeren aan de wijze waarop deze tijd vertalingen maakt en tijden en boeken uit het verleden bij zich probeert in te lijven. De Fransen uit de tijd van Corneille, en ook nog die van de Revolutie, maakten zich meester van de Romeinse Oudheid op een wijze, waartoe wij niet langer de moed zouden hebben - dank zij ons hoger historisch besef. En de Romeinse Oudheid zelf: hoe gewelddadig en naïef tegelijk legde zij de hand op al het goede en hoogstaande van de Griekse, oudere Oudheid! Hoe vertaalden zij haar naar het Romeinse heden toe! Hoe vaagden zij opzettelijk en onbekommerd het vleugelstof weg van de vlinder van het ogenblik! Zo vertaalde Horatius stukken uit Alcaeus of Archilochus, zo vertaalde Propertius Callimachus en Philetas (dichter van gelijke rang als Theocritus, als wij mogen oordelen): wat deerde het hen, dat de eigenlijke schepper dit of dat beleefd had! - Als dichters waren zij afkerig van de antiquarische speurzin, die aan het historische besef voorafgaat; als dichters lieten zij die heel persoonlijke dingen en namen en alles, wat een stad, een kust, een eeuw als klederdracht en masker al te zeer eigen was, niet in zijn recht, maar stelden fluks het tegenwoordige en Romeinse in plaats daarvan. Zij schijnen ons te vragen: 'Moeten wij het oude niet voor ons nieuw maken, en ons zelf erin onderbrengen? Moeten wij niet onze ziel dit dode lichaam inblazen? Want dood is het nu eenmaal: hoe lelijk is al wat dood is!' - Het genot van het historisch besef was hun onbekend; het vergane en vreemde was voor hen iets pijnlijks, en voor hen als Romeinen een stimulans tot een Romeinse verovering. Inderdaad, men veroverde toentertijd, als men vertaalde - en niet alleen door het historische weg te laten, neen, men voegde toespelingen op het tegenwoordige eraan toe, men schrapte in de eerste plaats de naam van de dichter en zette die van zich zelf ervoor in de plaats - niet met gevoel een diefstal te begaan, maar met het allerbeste geweten van het imperium Romanum.