Haar bruine slippers

 

Over: Hans Kloos, De interviews, De Contrabas, Utrecht 2013.
Bron: Awater, najaar 2013, jaargang 12, nr. 3, p. 40-41.

omslag

Het oudste interview uit de literatuur is dat tussen Oedipus en de Sfinx. ‘Welk wezen loopt ’s ochtends op vier benen, ’s middags op twee en ’s avonds op drie?’ vraagt het verleidelijke monster aan Oedipus als hij haar op weg naar Thebe passeert; bij een fout antwoord stort ze hem in het ravijn. Oedipus denkt lang na en antwoordt dan ‘de mens’ (als baby, volwassene en grijsaard). Daarop stort de Sfinx zelf in de diepte.

Ook in Hans Kloos’ nieuwe bundel De interviews gaat het om de vraag: ‘Wat is de mens?’ Alleen beantwoordt Kloos de vraag niet met een sluitende metafoor, maar met kleine allegorieën waarin hij uiteenlopende personificaties van de menselijke psyche aan het woord laat: een snijtafel, Utøya, rund 4463, een inrichtingsmuurbeugel, een bivakmuts, een Japans dolfijntje, enz.

Nu dienen personificaties in allegorieën om beeldende kwaliteit aan het abstracte begrip te verlenen. Korter gezegd: hun identiteit is de sleutel tot begrip van het gedicht. En juist die identiteiten heeft Kloos in het ravijn van zijn bundel gestort, nl. in de inhoudsopgave achterin. Daar pas lezen we om welke variant op de vraag: ‘Welk wezen…?’ het bij elk gedicht gaat.

Zo maakt Kloos van elk gedicht in deze bundel een raadsel, plaatst hij de lezer in de positie van Oedipus en maakt hem opmerkzaam op de (allegorische) verhouding tussen vraag en antwoord, woord en ding, begrip en personificatie, metafoor en metoniem. En ook tussen literatuur en werkelijkheid, want door de identiteit van de spreker achter te houden zijn de gedichten op twee niveaus te lezen: als literaire tekst en als levensverhaal. Zodra je weet wie de spreker is, verliezen de geschiedenissen hun vrijblijvende karakter en winnen ze aan actualiteitswaarde.

Kloos verzwijgt die identiteiten dan ook niet zomaar. Hij is geen romantisch genie die zich met handen en voeten aan zijn werk gebonden weet. Eerder is hij een anonieme ‘leverancier van mogelijkheden’ die in zijn werk verdwijnt en het woord graag aan anderen laat: bv. om zijn gedichten in te spreken zoals op de cd bij zijn vorige bundel (De Westerparkse gedichten, 2010), of om er de onderwerpen voor op te geven (Zoekresultaten, 2007). De nadruk in zijn werk ligt dus niet op het sprekende of schrijvende subject, maar op het spreken of schrijven als zodanig. Het subject gaat daar niet aan vooraf, maar wordt erdoor opgeroepen.

In dat oproepen van een afwezige werkelijkheid toont Kloos verwantschap met Achterberg, een verwantschap die zich vooral in de evocatieve stijl doet gelden waar beide dichters zich van bedienen. Ze roepen mensen en dingen op door ze alleen te noemen of anderszins aanschouwelijk te maken:

Haar bruine slippers
liggen in het gele gras op de kant

zegt Kloos bijvoorbeeld in de eerste regels van Panta rhei of De slavin. Het is de stijl van ‘Er zij licht’ uit Genesis: de dichter zegt het, en het is er En het kan nog korter, nog principiëler zou ik haast zeggen, in regels zonder werkwoorden (zg. ‘nominale zinnen’):

Hoofdgebouw, voorraadschuur, schuur
en nieuwe campinggebouwtjes.

uit een interview met het eiland Utøya (vergelijk van Achterberg bekende regels als ‘Benjamin Franklinhoofd. Gelaatsuitdrukking H2O’, enz.)

Geen waarneming dus die artistiek wordt weergegeven, maar innerlijk leven dat in de ruimte wordt geprojecteerd. Daarom is het wel zo aardig dat Kloos deze bundel De interviews noemt, waar de meeste dichters verslag doen van hun ervaringen (resp. hun gedachten, fantasie, enz.) en het resultaat poëzie noemen… Op zoek naar een antwoord op de vraag ‘Wat is de mens?’ hield Kloos geen enquête, maar onderzocht in hoeverre het menselijke als zodanig kon worden teruggevonden, in vormen die daar doorgaans niet mee worden geassocieerd en die hij bij zichzelf aantrof.

Een uitgebreide versie van deze recensie staat hier: Haar bruine slippers – extended.

Hans Kloos
De interviews
Uitgeverij De Contrabas, 2013
39 blz., €15,00
ISBN 978 90 794 32721 

Plaats een reactie