Zes Christus-Verzen van J.H. Leopold

Leopold. Het klinkt wat pathetisch maar ik heb het gevoel dat ik in hem na zoveel jaren mijn dichter heb gevonden.
Tien jaar geleden al maakte ik kennis met hem via Tonnus Oosterhoff, 1 ik schreef zelfs een stukje over hem, 2 maar daarna vergat ik hem weer. Nu lijkt het alsof ik sindsdien naar hem ben toegegroeid.

Afgelopen vrijdag was ik in Perdu bij een lezing van het nagelaten poëzie-oratorium N30 van Jeroen Mettes door 31 dichters. Voor poëziebegrippen was het een spectaculaire avond: geen bedaagde, moeilijke, hogere, ondoordringbare enz. taal, maar een wilde opeenvolging van over elkaar heen buitelende, elkaar ophitsende, overbiedende, dan weer elkaar uitschakelende zinnen die zo van de straat leken geplukt. Na tien jaar nog nauwelijks verouderd.

Ik zou Leopold niet bedaagd, moeilijk, hoger of ondoordringbaar willen noemen, althans ik ervaar het zo niet, maar hij staat wel aan de andere kant van Mettes. ‘In gedempten toon’ heet een cyclus van hem, en dat geldt eigenlijk voor al zijn werk. Net als ik woonde hij in een klein huurappartement, waar geen geluid van de drukke straat beneden in doordrong. Er stond, net als bij mij, een piano in die woning, met daarop, net als bij mij, een groene lamp. Ik stel me Perzische tapijten voor, net als bij mij – Leopold vertaalde Perzische kwatrijnen van Omar Khayyam. Verschillende van zijn oud-leerlingen hebben die woning beschreven en de bezoeken die ze er brachten. 3 Geen van hen zegt het zo, maar op mij komt het over alsof ze een heiligdom betraden, een piramide, zoals die van Cheops, 4 waar het verbreken van de stilte een enorme impact heeft – even groot als die van een gemorste druppel wijn op de oceaan, of van een vallende appel op de positie van de aarde in de kosmos… 5

De kamer van Leopold. Zie de gelijknamige site of het boekje van Van Halsema.

Leopold is voor mij de dichter van het gehoor. Zelf in toenemende mate doof, net als Beethoven, lijkt hij als een componist te werk te gaan: luisterend naar een innerlijke stem, naar

een ongeweten bron
uit donkerte opgewekt en on-
doorgrond maar volop en onbedwongen 6

Niettemin hapert af en toe de verbinding. Dan vallen er, zoals te zien is aan zijn nagelaten poëzie, gaten in zijn tekst. Niet dat hij daarmee zat; hij schreef gewoon door. De afdeling Schetsen en fragmenten in zijn verzameld werk beslaat een kleine 250 bladzijden. Van alle dichters die ik ken, is hij het meest de poëzie toegedaan, zonder er een externe bedoeling mee te hebben. Veel van zijn werk is door anderen gepubliceerd.

Zo stel ik me hem voor in zijn kamer, af en toe piano spelend (Bach, Scarlatti, Mozart, Schubert, Bruckner, géén Brahms, geen Wagner) af en toe lezend in zijn dierbare Grieken en Romeinen, in filosofen als Spinoza, Leibniz, Hume en Lucretius (niet toevallig, denk ik, ook favorieten van Deleuze) 7 om dan op de achterkant van een willekeurige folder of enveloppe wat flarden te noteren. Niet werkend aan een oeuvre, maar luisterend naar wat hij hoorde:

een ijl gerucht van een mompelwoord
van mensen, die gaan onder het raam,
daar wordt gesproken met uw naam
en ‘zij is dood, ze is dood’ gehoord. 8

Als ik zijn gedichten lees, heb ik eigenlijk dezelfde ervaring. Sommige dingen versta ik, andere ontgaan me. Maar de muziek is prachtig en dat is het enige wat telt. Enfin, ik ben natuurlijk aan het schrijven gegaan, met hulp overigens van het vele moois dat Dick van Halsema, een ander geschenk van de afgelopen tijd, in de loop van veertig jaar over hem heeft geschreven. 9 Te zijner tijd zal daar wel iets van op papier verschijnen. Nu, omdat het kersttijd is, trakteer ik de lezers van dit blog op de cyclus Zes Christus-verzen, Leopolds debuut uit 1893. De teksten staan op YouTube onder het beeld – met excuus voor de ontbrekende eerste regel van het derde gedicht.

PS Op Facebook ben ik een serie gestart met Leopolds Oostersche kwatrijnen!


  1. Oosterhoff schrijft over hem in ‘Meneer met Pinksteren’, Robuuste tongwerken, Amsterdam 1997, p. 42.
  2. In Awater, zomer 2007, p. 26-27.
  3. J.D.F. van Halsema vertelt hierover in het boekje De kamer van Leopold, Groningen 2012, en op een gelijknamige site).
  4. Zie het gelijknamige gedicht.
  5. Zie het gedicht Oinou Hena Stalagmon (Van wijn één druppel).
  6. Verzameld werk, deel 1, p. 64. Ook via de DBNL.
  7. Alleen voor Nietzsche had hij geen emplooi, die vond hij ‘ongenietbaar’ (zie Van Halsema, Dit eene brein, Groningen 1999, p. 284).
  8. Verzameld werk, deel 1, p. 35. Ook via de DBNL.
  9. Met name in het genoemde Dit eene brein.