Lift naar het existentialisme

Over Ascenseur pour l’échafaud (Louis Malle, 1957)

Van Ascenseur pour l’échafaud, Louis Malle’s filmdebuut uit 1958, blijven vooral twee beelden in de herinnering staan: dat van een in zijn lift opgesloten Julien Tavernier (Maurice Ronet), en dat van de door regenachtig Parijs dwalende Florence Carala (Jeanne Moreau).

Dat is merkwaardig, want beide beelden dragen maar weinig bij aan de voortgang van het verhaal: er ‘gebeurt’ niets. In een rechttoe-rechtaan thriller zou er zeker niet zoveel aandacht aan zijn besteed. Toch biedt het scenario wel een goede reden voor deze lyriek van het ongelukkige liefdespaar. Florence en Tavernier zijn immers de initiators van het hele verhaal, maar de gebeurtenissen voltrekken zich grotendeels buiten hen om. 1 Die afzijdigheid is waar ze het meest aan lijden: konden ze ingrijpen, dan zou alles nog goed voor hen aflopen. Maar Tavernier zit opgesloten in zijn lift, en Florence is van begin af aan het spoor bijster. Het lijkt dan ook niet zonder reden, dat Miles Davis’ trompet vooral tijdens deze beelden te horen is, en verderop, wanneer het verhaal op gang komt, zwijgt – en dat terwijl de ingenieuze plot toch niet de geringste attractie van de film is.

In een wereld waarin men ’tot vrijheid is veroordeeld’, zoals Sartre zei, is doelloos ronddwalen misschien het beste wat een mens kan doen. Florence toont zich daarmee de wijste van iedereen, ook al is haar passiviteit gedwongen. In tegenstelling tot Tavernier, die gedurende vrijwel de hele film opgesloten zit – eerst in de lift, dan op het politiebureau – is zij volledig vrij, maar ze weet met haar vrijheid niets aan te vangen. Waar moet ze heen, wat kan ze doen? Er is maar éen moment waarop ze in actie komt, namelijk wanneer ze het jonge stel dat de Duitsers heeft doodgeschoten in de kamer van het meisje aantreft en hun vervolgens opsluit. Ze doet dit om hen aan de politie uit te leveren en zo Tavernier vrij te krijgen. Maar het is ook een poging om ook hun buiten het verhaal te plaatsen, als een soort wraak op wat haar zelf is overkomen. Overigens haalt het meisje eenvoudig een reservesleutel tevoorschijn zodra Florence haar hielen heeft gelicht.

Eigenlijk is heel Florence’s rol overbodig: hoewel ze de genius is van het hele verhaal, heeft ze in geen enkele gebeurtenis een aandeel. Daarom zijn het ook haar gedachten die tot ons komen, en niet die van Tavernier: hij handelt, in het begin van de film – maar geïnspireerd door haar. Aan het eind van de film zegt ze het ook: ‘Het ging allemaal alleen om mij’.

Engels affiche voor Elevator to the Gallows

 

Haar uiterste daad verricht ze wanneer ze midden in de nacht wanhopig aan het hek van het kantoor staat te rammelen. Het is de vraag waarom ze dat doet, want hoe kan ze weten dat Tavernier daar in de lift zit opgesloten? Die is er, voor zover zij weet, juist met een ander vandoor. Moet dat gerammel soms iets anders tot uitdrukking brengen? Wil ze niet zozeer naar binnen, als wel – naar buiten? De film werd in ‘57 gemaakt, in de hoogtijdagen van het Franse existentialisme. Was het Malle’s bedoeling om in die claustrofobische situatie waarin zijn beide protagonisten zich bevinden een soort existentiële ‘geworpenheid’, een Dasein uit te drukken?

Een aardig detail in dit verband is de mislukte zelfmoord van het jongetje en het meisje. Iedere jongen en ieder meisje wilde zelfmoord plegen in die dagen. Déze zelfmoord staat daar weliswaar los van, maar verwijst intussen natuurlijk wel degelijk naar het levensgevoel van die dagen. Malle heeft hier als het ware satire willen plegen op de uitwassen van Sartre’s filosofie, en Florence, die zoals gezegd alleen hier even in actie komt, doet er ook schamper over: ‘Wat een onzin, dat is niets voor jullie’. Voor het ware existentialisme lijkt, aan het eind van de film, alleen zij rijp.

 

Hemlock, VS, 5 oktober 1998.


  1. Het plot van de film: Tavernier vermoordt Florence’s man, zijn baas, om er met haar vandoor te gaan, maar raakt bij het verlaten van het gebouw in de lift opgesloten. Florence ziet zijn auto langsrijden en denkt dat Tavernier er met een ander vandoor is, maar het zijn een jongen en een meisje, uit op avontuur. Onderweg vermoordt de jongen een Duits echtpaar, waarop het stel tot zelfmoord besluit; hun poging mislukt. De volgende dag wordt Tavernier, die de nacht in de lift heeft doorgebracht, gearresteerd op verdenking van de moord op de Duitsers. De waarheid komt tenslotte aan het licht dankzij Taverniers camera, die in zijn auto lag en waarop zowel foto’s staan van het Duitse echtpaar, genomen door het jonge meisje, als van Tavernier en Florence, in gelukkiger dagen. []

Plaats een reactie

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.