Vijf voorbeelden en een handleiding voor hoe (niet) te leven

Over The Ballad of Buster Scruggs (Joel en Ethan Coen, 2018)

Bevat spoilers

The ballad of Buster Scruggs van de Coens (niet via Netflix maar via het onvolprezen rarbg) was een traktatie, zij het met een opdracht. De broers maken een interpretatie over het algemeen niet moeilijk: hun aanpak is zo gestructureerd dat hun films vol parallelle motieven zitten die elkaar spiegelen, elkaars tegendeel oproepen enz. Het is een bij uitstek literaire vorm, wat de film zelf natuurlijk ook al via de metafoor van het boek benadrukt. Het enige wat je hoeft te doen is een kleine inventaris van die motieven maken en nagaan wat de verbanden zijn. In deze film lijkt het te gaan om kwetsbaarheid en onkwetsbaarheid, om raken en missen.

Meteen al in het eerste verhaal, een kleine musical in de trant van Hail, Ceasar! (2016), zien we in de titelheld een combinatie (ik wilde schrijven ‘chiastische tegenstelling’ maar dan haakt de lezer af) van iemand die voortreffelijk raak schiet maar zelf niet onkwetsbaar blijkt. Dat laatste doet denken aan het personage Anton Chigurh (Javier Bardem) uit No country for old men (2007) die aan iedereen die hij tegenkwam zijn of haar noodlot presenteerde, maar er zelf ten slotte evenmin aan ontsnapte. Dankzij Busters voorbeeldige levenswandel – hij brengt overal waar hij komt zijn lied en schiet alleen mensen dood die het verdienen – is hem een hemelvaart gegund, een tocht waarbij hij zichzelf uiteraard begeleidt.

In het tweede verhaal, een klassieke western met een outlaw en indianen, schiet de bankovervaller op de hem achtervolgende bankier, maar zijn kogels ketsen af op diens uitrusting van potten en pannen. Zelf lijkt hij ook onkwetsbaar want hij overleeft zijn executie, maar ook hij ontsnapt ten slotte niet aan het noodlot. Desondanks wordt hem een vluchtige blik op het paradijs gegund: een jong meisje kijkt naar hem op en glimlacht naar hem, vlak voordat het licht bij hem uitgaat.

De preoccupatie van de Coens met lichamen 1 blijkt het sterkst uit het derde verhaal, dat de allure heeft van een kleine roman. Waar de arme verhalenverteller het aan te danken heeft wordt niet verteld, maar hij is zo misdeeld dat hij zelfs buiten het schema valt: zijn kwetsbaarheid is overgegaan in hulpeloosheid, en van raken of missen is al helemaal geen sprake meer. Hij kan zelf niet eens urineren, en geluk in de vorm van betaalde seks wordt hem door zijn baas misgund. Hij zou één keer seks hebben gehad; werd hij toen zo te grazen genomen, en is hij soms de man wiens lichaam door een vrouw werd ‘injured and sadly disordered’ waar de Ier in het laatste verhaal van zingt (zie verderop)? Met het enige wat hij wel heeft, zijn verhalenrepertoire, raakt hij de mensen niet meer. Ten slotte legt hij het af tegen een haan, die telkens raak pikt op het goede antwoord. Daarmee devalueert de waarde van zijn lichaam tot die van een steen en is zijn lot bezegeld. Geen hemelvaart voor hem, geen glimlach, geen zes maagden die in het lied van de Ier zijn baar dragen; zijn baas laat hem als een baksteen vallen. De klassieke verhalen die hij vertelde leven zonder hem ook wel voort.

Het vierde verhaal is een echte moraliteit: de goudzoeker wil eerst alle vier de eieren uit het nest van de uil halen, maar onder de blik van het dier besluit hij aan één ei voor zijn ontbijt genoeg te hebben. Hij mag dan een goudzoeker zijn maar hij is niet hebzuchtig, in tegenstelling tot de knaap die hem boven zijn goudader in de rug schiet. Dat gebrek aan hebzucht maakt de oude onkwetsbaar, terwijl de jongen mist en in zijn hebzucht zijn graf vindt. Met die ruil – goud voor een slecht mens – verlaat de goudzoeker zingend het gebied en is het evenwicht in de natuur hersteld.

Het vijfde verhaal lijkt op een Griekse of Shakespeariaanse tragedie: wat het meisje doet om het ergste lot af te wenden, bezegelt het juist, terwijl haar geluk om de hoek ligt. Oorzaak van alle ellende is een onkwetsbaar hondje en een cowboy die drie keer mist als hij het beest wil afmaken. De indianen zijn allerminst onkwetsbaar; traditioneel leggen ze en masse het loodje, ook de laatste die de dans nog lijkt te ontspringen. De oude man schiet namelijk wel raak, ook het gewonde paard dat hij met een gericht schot uit zijn lijden verlost. Dat schot wordt gespiegeld door de fatale zelfmoord waarmee de jonge vrouw haar verloofde in het verdriet stort. Met sommige verhalen en met sommig advies moet je voorzichtig omgaan, is hier de les.

Het laatste verhaal is een parabel die de hele film samenvat. De vijf passagiers worden in een postkoets naar hun laatste bestemming gereden. De koetsier is hun Charon die nergens stopt, 2 en de premiejagers zijn twee engelen des doods die hun buit begeleiden. Dit zesde verhaal onttrekt zich aan het kwetsbaar/onkwetsbaar-schema, zoals ook de zesde passagier, de dode mr. Thorpe op het dak, zich aan de andere vijf onttrekt. Hoe je ook hebt geleefd, of je altijd raak geschoten hebt of niet, ten slotte is niemand onkwetsbaar. Vlak voor ze hun lot tegemoet gaan, krijgen de drie stervelingen ieder wel nog de kans om te vertellen volgens welke normen ze hebben geleefd. De stroper vindt dat er geen onderscheid is tussen de mensen: zijn ethiek is om zo te zeggen premoreel. De burgermansvrouw huldigt alleen een bekrompen fatsoensmoraal die zo alleen formeel gezien voor een ethiek kan doorgaan: veel te licht voor de Coens om de opbouw van hun film mee te rechtvaardigen.

Alleen de Fransman, die als laatste naar binnen zal gaan, erkent dat mensen verschillend zijn en dat iedereen op grond van eigen verdienste gewogen wordt. Dat verklaart de waaiervorm van het zesluik. Elk paneel vertelt een ander verhaal met een ander besluit en een andere moraal. De Engelse premiejager zegt het zo: ik leid de mensen af met een verhaaltje en mijn partner, de Ier, slaat toe. Precies zo gaan de Coens te werk: ze vertellen een verhaaltje, maar elk verhaaltje bevat een echte moraal. Zien zij zichzelf als filmmakers soms als die midnight caller, als engelen des doods? Zo erg is het niet: de Ier zingt een lied over zes meisjes die een baar dragen en rozen om de lijkenlucht niet te hoeven ruiken; zo wil ook deze film zijn. Maar het interessantste, zegt de Engelsman, is om vlak voor de mensen sterven in hun ogen te zien hoe ze hun leven overdenken en er een zin in proberen te ontdekken. Lukt ze dat? vraagt de vrouw. Dat weet ik niet, antwoordt hij, ik kijk alleen maar. Boodschap: ieder moet daar voor zichzelf uit zien te komen.

Met deze film hebben geven de Coens vijf voorbeelden en een handleiding gegeven voor hoe (niet) te leven.

1. Waar ik op deze site nav Burn after reading over schreef. [↩]
2. Hoewel zijn vliegende vaart ook doet denken aan die van de Erlkönig die een rol speelde in True grit [↩]