Memoriaal

 

Bron: Informatief Bulletin (‘Gele vellen’), Lodewijk Makeblijde College, Rijswijk (Z-H), 3e jrg., nr. 12, louwmaand 1972.

Hoewel u uit mijn nieuwjaarswens hebt op kunnen maken dat ik ieder zijn verdriet gun, en niemand zoveel geluk dat hij er ziek van wordt, werd Verschuur dusdanig door Van Haaster verwend, dat hij er voor een paar dagen de brui aan heeft gegeven. Complimentjes in de geest van: ‘Je bent wel weer te laat, maar gelukkig niet te beroerd om te werken’ (Van Haaster), aangevuld door: ‘Je idealiseert je fouten; dat doen mensen die niet veel meer te bieden hebben altijd’ (De Wolf) waren voldoende. Jammer. Nu moeten we een hele tijd wachten op nader bericht inzake het Collegefeest.
Van harte beterschap, Evert!

‘Nelli plaatst op ’n parterretrap ’n pot staalpillen’.
Deze tamelijk zinloze mededeling toonde De Wolf mij. Zelf had hij de tekst van Godfried Bomans door gekregen, die er ook de auteursrechten van opeiste. Het bijzondere van de zin is immers dat ze, van achter naar voor gelezen, dezelfde tekst oplevert. Maar een broer van de schrijver onthulde later dat hij, Rex, er de maker van was. Met de zinspreuk van Aafjes, ‘Dichters liegen de waarheid’ heeft Bomans zich wel vaker uit netelige posities weten te redden. En in ieder geval: zonder Godfried was de tekst misschien verloren gegaan, voor De Wolf, en dus ook voor ons.
Veel meer zin, althans meer realisme, vertoont het Duitse: Eine treue Familie bei Lima feuerte nie’. Daarbij vergeleken heeft het Engelse ‘Madam, I’m Adam’ iets flauws, waaruit op onverwachte wijze blijkt dat het Duits soms zijn voordelen heeft. Maar het Nederlands equivalent heeft in het omkeerbare ‘parterretrap’ estetische kwaliteiten die de andere voorbeelden missen. Zo’n omkeerbare zin (of woord) heet in de stijlleer palindroom. Ze zijn voor dichters bijzonder aantrekkelijk, en een van de redenen, waarom Mulisch zich verzet tegen de nieuwe spelling is de inperking van de mogelijkheden op dit gebied, die zo’n vernieuwing met zich meebrengt. Wat gaat er bv. niet verloren in het volgende bij afschaffing van de spelling waarin het geschreven is? : –

Ik weet niet zeker
maar toch ik bezweer je
dat al die woorden verkeerd geschreven zijn
niet dood, pop of kok achterstevoren
niet het kinderspelletje met lord
maar: lange fluit scheenbeen

(etc.)

Dit fraais is van Jan G. Elburg, evenals:

als in een late etalage feesten niezend zien
flakkeren achter halfdoorzichtige lachspiegels
bal in het laboratorium
leken in een knekelhuis
wisselkinderen op loze zolen en
media die hun diademen beademen

als een droom van moord
in een kolkende klok
listig stilstaande tijd

Echte palindromen zijn dit hier niet meer. Ze houden het midden tussen palindroom en paranomasie, een mooi woord voor letterverwisseling. De renaissancist zag in een naam een teken. Door toepassing van letterverwisseling kon men de diepe zin ervan aan het licht brengen. Zo voor Tesselschaede ‘Sachte Sedeles’. Ingewikkelder vormen: harmonica’s – maraschino; evangelist – evil’s agent. Lucebert, met een verwijzing naar Matth. 10 : 16, waar voorzichtigheid en oprechtheid van slangen en duiven de discipelen als voorbeeld wordt voorgehouden, schrijft: ‘mijn duiveglans mijn glansende adder van glas’; in duiveglans zijn slang en duif tot een eenheid versmolten. Zelf ben ik op zoek naar een constructie waarin ‘industrie’ en ‘duisternis’ te combineren zijn (er komt een s te kort in het eerste woord).
Soms is letterverwijdering ook een uitkomst, trouwens. Met leerlingen fantaserend aan een collage uit krantekoppen ontstond uit het woord ‘likopstuk’ het zwaar erotische ‘ik op stuk’; maar daaruit weer het hoopgevende ‘kopstuk’. Zulke reeksen heten Kaimata (een beroemd voorbeeld: amore, more, ore, re; minder beroemd, maar die is dan ook van ondergetekende, de climax en anticlimax in: gras ras as / as ras gras).
’t Lijkt zo weinig, dit gedoe. Voor woordalchimisten en onomatomantici zit er een magische zuigkracht achter, die herinnert aan een van de adembenemendste concepties van de oude wereld, de opneming van een held onder de sterren: ‘Das sind nur Sterne, Hyperion, nur Buchstaben, womit der Namen der Heldenbücher am Himmel geschrieben ist,’ schrijft Hölderlin in zijn Hyperion.1


  1. Vergelijk uit Cornets de Groots debuutessay: ‘Het gaat hier niet om psychologie, maar om een van de adembenemendste gedachten der Griekse eschatologie, om de apotheose namelijk, de opneming van de heros onder de sterren’, uit De artistieke opbouw van Vestdijks romans. []

Plaats een reactie