7 november 1985

 

Bron: Archief Cornets de Groot.

[p. 20]

Ik heb een nieuwe bol in gebruik, Elite 72;1 de oude leende ik tot vrijdag uit aan Machtelds school.
Narda bracht een digitaalhorloge voor me mee, een damesmodel, waar ik, dank zij de moeilijk te volgen gebruiksaanwijzing, tijden aan heb weggeschonken. Maar nu is het ding ingesteld, met alarm en al, zodat – hoop ik – de tijd dat ik vergeet de pillen te slikken voorgoed voorbij is.
Vanmorgen met Mat naar de huisarts voor een verwijsbrief voor de oogarts. De recepten langs de apotheek gebracht. Vanmiddag kunnen ze worden gehaald. Ik vroeg hoe hoog de kosten zouden zijn. Ze noemde een bedrag, dat ik niet bij elkaar kan brengen. Narda zei: vraag of het op rekening kan. Ik ben daar heel onhandig in, weet zoiets nooit in te kleden.

Nog even Hermans.2
Natuurlijk heeft hij ook wel door dat de naam ‘Vader en zoon’ pas gevonden werd, na het ontstaan van de tekening. Maar hij misbruikt het gegeven. Hij laat, zich inlevend in diens situatie, de schilder zeggen: ‘Dit is precies wat ik maken wou!’ en komt dan tot de stelling dat ‘kunnen’ en ‘doen’ gelijk worden geschakeld, waardoor het onderscheid tussen knoeiers en genieën komt te vervallen. Maar zo gaat het niet.
Een schilder zegt zulke woorden na de arbeid niet. Hij zegt bv. ‘Wat een gelukkig toeval’, of: ‘Hé, dat lijkt wel een portret van een vader en zijn zoon’ of: ‘als je het zo had willen doen, had je het niet beter kunnen doen’. Het is dus toeval dat het ding er zus of zo uit ziet. Toeval, zoals – zeker binnen de gezichtskring van Hermans – ook de Schepping toeval is. Dat maakt de kunstenaar niet tot een god: er is geen god. Maar tot een instantie die het toeval regelt – niet ongelijk aan de instantie, waardoor natuurverschijnselen zijn wat ze toevallig zijn.
Deze kunst brengt natuurverschijnselen voort. Daarmee wordt niet de grens tussen kunnen en doen opgeheven, maar die tussen kunst (artisticiteit) en natuur (creativiteit). Daarom kan niet iedereen, en kan ook Ouborg niet, een Appel zijn. Niet iedere diamant is een kohinoor.
Het is eigenaardig dat Hermans deze redenering niet volgt.
Hij voelt weinig of niets voor de ‘natuurmens’ (primitieven, Papoea’s). Die staat te ver van de westerse (=Griekse?) realiteit af. En niets voelt hij ook voor de moderne kunst. Ook die verwijderde zich van het Westen. Zijn mens is de natuurvorser,- iemand die de natuur op haar wetten betrapt, ze toepast in het dagelijks leven, en die de natuur reproduceert in de kunst. Die mens kwam in het pre-atomaire en pre-elektronische tijdvak nog als eenling voor. Hij maakte nog machines in bikini.3 Maar zijn ondergang staat voor de deur. De tijd wordt onbegrijpelijk en gaat in stroomlijn schuil. Gestroomlijnd wordt het individuele initiatief, de inventiviteit en kennis. Het Centre Pompidou laat nog iets zien van zijn afkomst uit Bikini. Eureka doet dat niet meer. Hermans’ verzet tegen die ontwikkeling is een verzet tegen het irrationele, dat hij in primitieven, moderne kunst en dito technologie herkent. Ik ken geen schrijver die zozeer het rationalisme is toegedaan als Hermans. Er is een zekere nederigheid in hem. Daarom zijn moderne kunstenaars hoogmoedig in zijn ogen, en verwijt hij hen, Nietzscheaans, maar ten onrechte, dat ze hun zwakheden omtoveren tot deugden, onder voorwendsel dat het de lange broek is, die hen daartoe bracht.

Maar had Ouborg dan bij de titelgeving aan zijn tekening de opmerking moeten maken, dat iedere gelijkenis of overeenkomst met bestaande personen en toestanden op louter toeval berust?

Bikini’s en lange broeken bepalen het modebeeld van Hermans.

In de tijd van de lange broek was het de uitvinding van de loden tube, die verantwoordelijk was voor de veranderingen. Voor die tijd was ieder schilderij een atelier-schilderij. Daarna kon je met verf die niet meteen uitdroogde, en die je in redelijke hoeveelheden mee kon brengen, werkelijk de natuur in.


  1. Bepaald lettertype. []
  2. Zie de aantekening van 2 november. []
  3. Behalve een verwijzing naar W.F. Hermans, Machines in bikini, Zandvoort 1974 verwijst Cornets de Groot hiermee ook naar zijn eigen Bikini. []

Plaats een reactie